Όσο πιο προοδευτικές είναι οι κυβερνήσεις τόσο πιο δημοκρατικοί γίνονται οι κανόνες και οι θεσμοί των ΟΤΑ
Γράφει ο Νίκος Μπελαβίλας*
Όσο πιο προοδευτικές είναι οι κυβερνήσεις τόσο πιο δημοκρατικοί γίνονται οι κανόνες και οι θεσμοί των ΟΤΑ, σημειώνει μεταξύ άλλων στο άρθρο του, ο επικεφαλής της δημοτικής παράταξης “Πειραιάς για όλους” κ. Νίκος Μπελαβίλας* , τοποθετούμενος στην θεματική ενότητα που έχει ανοίξει η ψηφιακή μας έκδοση : Αυτοδιοίκηση: Το παρόν και το μέλλον του θεσμού
Ευχαριστούμε τον κ. Μπελαβίλα* για την ανταπόκρισή του .
Θα ακολουθήσουν άρθρα και απόψεις και άλλων Αυτοδιοικητικών παραγόντων , πάνω στην συγκεκριμένη θεματολογία, φιλοδοξώντας να κατατεθούν όσο το δυνατόν περισσότερες απόψεις από τον κόσμο της ΑυτοδιοίκησηςΑκολουθεί το κείμενο του κ. Νίκου Μπελαβίλα
Τα πράγματα στην αυτοδιοίκηση δεν ήταν πάντα όπως είναι τώρα. Τούτο είναι καλό να το θυμόμαστε. Η γενιά μου μεγάλωσε με δήμους που μόνη αρμοδιότητα είχαν τη συλλογή των σκουπιδιών, στην αρχή με διορισμένους δημάρχους της χούντας, για πολλά χρόνια με διορισμένους νομάρχες που ακύρωναν τις αποφάσεις δημάρχων, με κυβερνήσεις οι οποίες μοίραζαν τα κονδύλια, ανάλογα με το κομματικό χρώμα των δημάρχων.
Η ενηλικίωση και ο σταδιακός εκδημοκρατισμός της αυτοδιοίκησης ξεκίνησε τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης και προχωράει αδιάλειπτα από τότε με έναν ρυθμό προβληματικό, δύο βήματα μπροστά και ένα πίσω, αλλά προχωράει .
Πάει μπροστά και έχει σημασία να το αναγνωρίσουμε.. Όσο πιο προοδευτικές είναι οι κυβερνήσεις τόσο πιο δημοκρατικοί γίνονται οι κανόνες και οι θεσμοί των ΟΤΑ.
Όσο πιο συντηρητικές τόσο πιο πίσω γυρνάει το ρολόι, με περιορισμένες αρμοδιότητες και δημαρχοκεντρικές επιλογές.
Υπάρχουν τομές οι οποίες άλλαξαν τον χάρτη των δήμων, των άλλοτε νομαρχιών νυν περιφερειών που αξίζει να τις θυμηθούμε:
Το κύτταρο των δημοτικών διαμερισμάτων ή δημοτικών κοινοτήτων, η κατάργηση των διορισμένων νομαρχών και η αντικατάσταση τους με εκλεγμένους, η στη συνέχεια ίδρυση των αιρετών περιφερειακών αρχών, το βραχύβιο εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής το οποίο αν και καταργείται δοκιμάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, η ανάθεση αρμοδιοτήτων διαχείρισης της σχολικής στέγης στους δήμους, η θεσμοθέτηση της εμπλοκής της αυτοδιοίκησης στους πολεοδομικούς σχεδιασμούς και στον περιβαλλοντικό έλεγχο, ο σχεδιασμός και η χρηματοδότηση των ΠΕΠ (Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα) που εξορθολόγισαν υποχρεωτικά τα δημοτικά και περιφερειακά έργα, τα πρόσφατα προγράμματα ΟΧΕ (Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις) στην Αττική που επίσης έδωσαν στους δήμους την πλήρη αρμοδιότητα και την υποχρέωση αυτοελέγχου, η ανάθεση αρμοδιοτήτων μεγάλου εύρους δημοσίων έργων στις περιφέρειες, είναι κάποιες από αυτές τις τομές.
Αλλά υπάρχουν και τα διαρκή πισωγυρίσματα:
Όλα τα πιο πάνω έχουν πολιτικό πρόσημο και μάλιστα πολύ βαρύ. Τα θετικά συνέβησαν στις πολιτικές στιγμές που οι κεντρικές κυβερνήσεις είχαν τη βούληση να βαθύνουν τη δημοκρατία, να δώσουν στις τοπικές κοινωνίες τη δυνατότητα και το αυτονόητο δικαίωμα να αυτοκυβερνηθούν.
Τα αρνητικά επίσης ταυτίζονται με την αντίστροφη τάση, την επιστροφή σε μοντέλα άλλων εποχών, με την αυτοδιοίκηση υποταγμένη, εργαλείο πολιτικής αναπαραγωγής του κάθε κόμματος-νικητή των βουλευτικών εκλογών.
Τα τελευταία τρία χρόνια βιώνουμε πάλι το φαινόμενο της παλινόρθωσης των παλαιών, αρχαϊκών προτύπων, της μετεμφυλιακής κυβερνητικής δημαρχοκεντρικής αυτοδιοίκησης.
Αυτά όλα γίνονται στο όνομα δύο δογμάτων.
Το πρώτο δόγμα είναι πασίγνωστο. Κυριαρχεί ως σύνθημα των ακροδεξιών, των νεοφιλελεύθερων, των ολιγαρχών. Ταλαιπωρεί την Ευρώπη από την εποχή της Μάργκαρετ Θάτσερ. Είναι το «λιγότερο κράτος».
Όσοι το ασπάζονται και επιχειρούν να το εφαρμόσουν, εννοούν στην πραγματικότητα περισσότερη ιδιωτική αγορά, περισσότερες υπηρεσίες και λειτουργίες τις οποίες θα πληρώνουν οι φορολογούμενοι απευθείας σε επιχειρήσεις.
Είναι οι δημοτικές υπηρεσίες που αποσπώνται σταδιακά από τους δήμους, όπως η καθαριότητα, η φύλαξη, αλλά και οι πολύ μεγαλύτερες δημόσιες και κρίσιμες, η παιδεία, η υγεία, η πρόνοια, οι μεταφορές, η ενέργεια, η κοινωνική στέγη.
Πρόκειται δηλαδή για τη συστηματική αποκρατικοποίηση των κοινωνικών δομών, εκείνων που έκαναν την Ευρώπη να ευημερήσει τα μεταπολεμικά χρόνια και την Ελλάδα από τη δεκαετία του ‘80.
Μόνο που η πανδημία, οι επάλληλες οικονομικές κρίσεις, η κοινωνική κατάρρευση που βιώνουμε και στην Ελλάδα έδειξαν πλέον τα όρια και τον αντίκτυπο αυτής τη συστηματικής και οργανωμένης λεηλασίας του κράτους – και της αυτοδιοίκησης – από τη διαβόητη κατά κανόνα κρατικοδίαιτη αγορά.
Το δεύτερο δόγμα το οποίο όρισε τις πολιτικές ανάσχεσης του εκδημοκρατισμού της αυτοδιοίκησης ήταν η περίφημη «κυβερνησιμότητα». ‘Εχει ήδη πιά περάσει με μορφή αστείας ατάκας στην Ιστορία- το «επιτελικό κράτος». Με βάση αυτή την αρχή αλλοιώθηκε το ίδιο το Σύνταγμα, παραβιάστηκαν οι αρχές της αναλογικής εκπροσώπησης, καταργήθηκαν αρμοδιότητες των δημοτικών συμβουλίων.
Εκτός του ότι η Ελλάδα, υπό τη διοίκηση αυτού του δήθεν «επιτελικού κράτους» βίωσε για άλλη μία φορά την απόλυτη καταστροφή με αφορμή καύσωνες, πλημμύρες, χιονιάδες και φθάνει στους 30.000 θανάτους από covid-19 με μία από τις υψηλότερες αναλογίες θανάτου στον πληθυσμό, με ένα διαλυμένο σύστημα υγείας.
Επιστρέφουμε στα αυτοδιοικητικά όπου οι κυβερνητικές παρεμβάσεις στους ΟΤΑ αποκαλύφθηκαν την περασμένη εβδομάδα και κατέρρευσαν με κρότο.
Ήλθε το συνταγματικό δικαστήριο, το Συμβούλιο της Επικρατείας και κατάργησε τις νομοθετικές ρυθμίσεις κρίνοντας ότι η κυβέρνηση επιβάλλοντας τις, παραβίασε τα δικαιώματα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Αποφάσισε ότι το κεντρικό κράτος παρενέβη στη λειτουργία των δήμων, στη συγκρότηση των επιτροπών τους και στη μεταφορά αρμοδιοτήτων με ένα στόχο· την εξασφάλιση της παντοδυναμίας της παράταξης του κάθε δημάρχου στα συλλογικά δημοτικά όργανα.
Όσοι και όσες έχουμε ζήσει την πορεία της αυτοδιοίκησης από τη Μεταπολίτευση ως σήμερα, νομίζω ότι μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για το ότι η Ιστορία δεν γυρίζει πίσω.
Από το 1974 υπήρξαν πολλές προσπάθειες επιστροφής. Κράτησαν λίγο. Η πορεία των πραγμάτων πάντα συνέχιζε προς τα εμπρός, προς τη δημοκρατία.
Προς ένα μέλλον που θα περιλαμβάνει αυτοδιοικούμενες τοπικές κοινωνίες ενσυνείδητων πολιτών.
Που θα έχουν τη δυνατότητα, τους πόρους και τις αρμοδιότητες για να κουμαντάρουν τις πόλεις, τις κωμοπόλεις και τα χωριά τους.
Με διακριτούς λειτουργικούς ρόλους ανάμεσα στην κεντρική εξουσίας και στους αυτοδιοικητικούς βαθμούς, στους ΟΤΑ όχι δύο αλλά τριών βαθμών, των Περιφερειών, των Δήμων και των Κοινοτήτων. Αυτή είναι η δημοκρατία που μάθαμε και την οποία ονειρευόμαστε.
Με την εξουσία να εκπορεύεται από τον λαό για τον λαό, με την αυτοδιοίκηση να αποτελεί το θεμέλιο της.
*Νίκος Μπελαβίλας
Είναι καθηγητής πολεοδομίας και ιστορίας της πόλης στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και διευθύνει το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος.
Από το 2019 είναι δημοτικός σύμβουλος Πειραιά και επικεφαλής της δημοτικής παράταξης “Πειραιάς για Όλους”.
Διηύθυνε το Γραφείο Λαυρίου του ΕΜΠ για τη δημιουργία του Τεχνολογικού-Πολιτιστικού Πάρκου, το Βιομηχανικό Μουσείο Ερµούπολης και είναι επιστημονικός υπεύθυνος του έργου του Μουσείου Μεταλλείας-Μεταλλουργίας Λαυρίου.
Συμμετείχε στον σχεδιασμό του Μητροπολιτικού Πάρκου στο Γουδί, του θαλασσίου μετώπου της Ελευσίνας, του Τεχνικού Πανεπιστημίου στη Λεµεσό, των επεκτάσεων του Τραµ στην Αθήνα και Πειραιά, κ.α. Επικεφαλής της μελέτης του κτιρίου της νέας Ταινιοθήκης της Ελλάδος, όπως και των ερευνών του ΕΜΠ για τα ιστορικά μεταλλεία στο Αιγαίο, το Μητρώο Ελληνικής Βιομηχανικής Κληρονομιάς, το ιστορικό κέντρου της Πρέβεζας, το Μητροπολιτικό Πάρκο Ελληνικού, το στρατηγικό σχέδιο για τις ακτές του Σαρωνικού και της αποτύπωσης των προσφυγικών οικισμών του Πειραιά.
Το 2018-2019 ήταν επικεφαλής της κρατικής εταιρείας «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε». Είναι μέλος της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς – TICCIH, του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων – ICOMOS και από το 2007 επιστημονικός αξιολογητής των ιστορικών πόλεων του World Heritage List της UNESCO.
Έχει βραβευτεί σε διεθνείς και πανελλήνιους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς.
Έχει γράψει τα βιβλία “Λιμάνια και Οικισμοί στο Αιγαίο της Πειρατείας”, “Τόποι Ανθρώπων – σχόλια για το χώρο και την πολιτική” και “Ιστορία της Πόλης του Πειραιά, 19ος-20ος αιώνας”.
Συμμετείχε με άρθρα του στους συλλογικούς τόμους “Αιγαίο: διάσπαρτη πόλη”στη 10η Biennale Αρχιτεκτονικής Βενετίας 2006, “Αthens-Absolute Realism”στην 8η Biennale Αρχιτεκτονικής Βενετίας 2002, “Ελλάδα της θάλασσας”, “Ιστορικός βιομηχανικός εξοπλισμός στην Ελλάδα”, “Το ελληνικό τοπίο”, “Το Αιγαίο Πέλαγος. Χαρτογραφία και ιστορία, 15ος – 17ος αιώνας”, “Ορυχεία στο Αιγαίο 19ος-20ος αιώνας-Βιομηχανική αρχαιολογία στην ΕΛλάδα”, “Σύγχρονα ελληνικά τοπία”, “Το Μπάουχαους και η Ελλάδα. Η νέα ιδέα της σύνθεσης στις τέχνες και την αρχιτεκτονική” κ.α.
